Bạo lực học đường, do giáo dục nhà trường hay giáo dục “gia đình”?

Xoay quanh chủ đề này có nhiều cái để bàn, để mổ xẻ.

Chuyện ỉ lớn bắt nạt nhỏ, cậy mạnh ức hiếp yếu, đó là một phần của cuộc sống, như tính tất yếu của sự sinh tồn.

Cứ nhìn ra chính trị thế giới, chúng ta sẽ thấy:

1. Nước Mỹ giàu có luôn tìm cách kiềm hãm các quốc gia khác để độc tôn vị trí bá chủ.

2. Ngẫm hàng ngàn năm lịch sử Việt Nam với anh hàng xóm phía bắc, chúng ta cũng thấy rõ tính tất yếu của sự sinh tồn đó.

Rồi nhìn lại chính bản thân mình, chúng ta cũng thấy, trong quá trình lớn lên, chúng ta không ít lần bộc lộ (show) bản năng đó. Khi tranh giành đồ chơi, đồ ăn của em. Anh chị em oánh nhau loạn xạ, bố mẹ lôi cổ mỗi đứa một góc, quất cho cả chục roi vào mông. Đến lớp thì máu anh hùng, thích thể hiện, cũng hăm he choảng nhau không ít lần.

Nhưng trẻ con mà, xong rồi đâu lại đấy. Giận nhau ít hôm, rồi lại thân thiết.

Còn nhớ lúc học lớp 2 hay lớp 3 gì đó. Mình có oánh chảy máu mũi bạn ấy. Bố bạn ấy vác cả con dao tông chặt cũi to tướng, chặn đường mình đi học về, và răn đe. Nhưng sau này lên cấp 2, hai đứa cùng lớp, và cũng quên chuyện đó lâu rồi. Lên cấp 3 lại cũng cùng lớp, cả xã có 2 đứa học cùng nhau. Nên lại thân nhau.

Cho nên, điều đầu tiên chúng ta cần thừa nhận đó là quy luật sinh tồn, là kẻ mạnh sẽ có khả năng ức hiếp kẻ yếu. (Và Đảng và Chính phủ ta biết vị thế của đất nước mình ở đâu, từ đó linh hoạt ứng biến để đất nước tránh những tai kiếp. Chúng ta nên nhìn nhận, suy ngẫm và học hỏi để ứng phó với những thế lực mạnh hơn và luôn tỏ rõ ý hiếp đáp mình).

Khi đã thừa nhận nó, ta sẽ biết mình ở vị thế nào (mạnh hay yếu), để mà có giải pháp ứng phó có lợi nhất cho mình.

Điều tiếp theo, bạo lực học đường nó đến từ đâu?

Do giáo dục nhà trường hay giáo dục gia đình? Có sự khác biệt giữa trường “top” với trường thường không?

Là người đã gắn bó với nghiệp giáo dục hơn 12 năm qua, tôi có cơ hội được học tập – làm việc – trò chuyện với nhiều đối tượng học viên. Và tôi có thể khẳng định một điều mà chính bạn cũng sẽ nhìn thấy: Ở trường nào (dù điểm thấp hay điểm cao, dù là Y Hà Nội, Dược Hà Nội, Ngoại Thương, ĐHQG hay trường cao đẳng kỹ thuật công nghệ …) thì vẫn luôn có những học sinh – sinh viên nói tục chửi bậy, cuộc sống thực thì chửi bậy, trên không gian mạng thì anh hùng bàn phím. Bạn thấy điều đó phải không? (Tôi sẽ show ảnh chụp màn hình ở dưới, của một SV ĐH Dược đàng hoàng đấy nhé, cho bạn nhìn thấy).

Cho nên, chúng ta lâu nay vẫn đánh đồng HỌC LỰC với HỌC THỨC.

Học lực là khả năng hoàn thành bài thi, bài kiểm tra, nó thể hiện ra bằng điểm số trong bài kiểm tra.

Nhưng học thức lại khác.

HỌC THỨC là sự phát triển về nhận thức, được biểu hiện ra bên ngoài qua cách sống, cách làm việc trong cộng đồng. Nói ngắn gọn nó chính là THÁI ĐỘ, Ý THỨC sống và làm việc của ta.

Điều đó nghĩa là, học thức được hình thành và rèn giũa thông qua các hoạt động trong cuộc sống (từ cách ăn, cách ngủ, cách mặc, cách nói năng, thái độ, lễ phép …). Nó lớn hơn mấy câu chữ mà giáo viên có thể dạy trên lớp rất nhiều. Dĩ nhiên, giáo viên đóng góp 1 phần nhỏ trong quá trình hình thành nhân cách, ý thức học tập làm việc của học trò. Nhưng phần lớn của HỌC THỨC lại được hình thành trong quá trình một đứa trẻ lớn lên (từ trước cả khi đến trường).

Tiên học lễ, hậu học văn!

Chẳng bố mẹ nào ý thức được mình đang dạy con. Nhưng lại luôn dạy con trong vô thức.

Dạy và học không có nghĩa là phải ngồi vào bàn, phải mở sách ra, phải đọc phải chép mới là học. Sự học bắt đầu từ sớm hơn thế. Và đó chính là quá thì HỌC THỨC bắt đầu được hình thành.

Đứa trẻ sẽ nhìn cách bố mẹ nói chuyện với nhau, ông bà nói chuyện với nhau, nhìn cách bố mẹ nói chuyện với hàng xóm. Rồi những hành động tưởng nhỏ như rửa bát, quét rác, hay NÓI XẤU bà hàng xóm của mẹ nó … Tất cả sẽ được nó tiếp thu một cách vô thức.

Điều tuyệt vời của Não bộ là nó có khả năng tự động hóa các hoạt động, để cơ thể có thể đơn giản nhất – tốn ít năng lượng và suy nghĩ nhất khi thực hiện một hành động.

Nhưng cũng chính điều tuyệt vời đó, lại là thứ TỆ HẠI NHẤT nếu ta không ĐỦ LỚN để ý thức được cái gì NÊN/KHÔNG NÊN. Nếu ta chấp nhận vứt rác bừa bãi một lần, não bộ sẽ chấp nhận điều đó là bình thường, là trong vô thức, những lần sau ta sẽ vứt rác bừa bãi.

Đứa trẻ nhìn thấy bố nó hét mẹ nó, mẹ nó hét bố nó, và rồi lên lớp, khi không như ý, nó cũng sẽ hét vào mặt bạn nó. Đứa trẻ nhìn thấy trên Tivi, Youtube, Tiktok… những lời thóa mạ, những hành động côn đồ đánh đấm, não bộ non nớt của chúng chấp nhận nó. Và trong tình huống bộc phát, khi không kiểm soát được cảm xúc, bản năng (tiềm thức) trội lên, và nó cũng thượng cẳng tay hạ cẳng chân với bạn. Đến mức nếu xem lại được đoạn video quay lại, nó không ngờ mình có thể làm được thế.

Dĩ nhiên rồi, chẳng bố mẹ nào lại dạy con những điều “mất dạy”. Kể cả những kẻ tội phạm khét tiếng nhất, những kẻ bị cả xã hội ruồng bỏ. Thì khi đứng trước mặt con cái hắn, hắn cũng sẽ luôn muốn dạy những điều tốt đẹp cho con, với mong mỏi “Cuộc sống của con sẽ tốt đẹp, sẽ được mọi người yêu mến, đừng giống như ta.”

Nhưng vấn đề là trẻ con nó học chủ yếu từ bắt chước, từ những gì nó nghe thấy nhìn thấy trong vô thức. Những cái mà bố mẹ, ông bà, bà bè, phim ảnh trình diện cho nó, nó hấp thu rất nhanh. Còn những thứ sách vở, ngồi vào bàn học, thì nó ngán tận cổ, và muốn đẩy ra thôi.

Đọc đến đây có lẽ bạn đã tự trả lời được 2 câu hỏi trên rồi:

1. Bạo lực học đường, do nhà trường hay do giáo dục gia đình?

2. Bạo lực học đường do trường điểm cao, trường điểm thấp, trường chuẩn, trường bình dân, trường quốc tế hay trường công lập?

TẤT CẢ ĐỀU BẮT ĐẦU TỪ MÔI TRƯỜNG TA SỐNG VÀ LỚN LÊN!

Vậy thì câu hỏi tiếp theo là …Trẻ con bây giờ đang lớn lên trong môi trường như thế nào?

Tôi đủ lớn để trải qua và nhìn thấy được sự “tiến bộ” của xã hội mình.

Còn nhớ chỉ khoảng 15 – 17 năm trước thôi, khi Internet còn chưa phổ cập, khi mạng xã hội còn chưa thịnh hành. Lúc đó, biết được chuyện trong xóm trong làng đã được xem là kẻ NGỒI LÊ ĐÔI MÁCH, KẺ NHIỀU CHUYỆN. Và mọi người thường tránh xa những kẻ đó. Bởi ai cũng đang chăm chỉ hăng say lao động, công gắng tăng gia sản xuất để có đủ miếng cơm manh áo.

Nhưng kể từ sau năm 2014 – 2015 đến giờ, xã hội ta đã vươn tới “sự tiến bộ” nhờ mạng xã hội. Ngồi ở xóm thôi, nhưng biết được chuyện ở đâu đâu, tận cùng trời cuối đất. Ngồi ở Mỹ nhưng vẫn có thể bốc phét và cào bàn phím chuyện ở Việt Nam. Và điều tệ là những thứ lan truyền như vậy lại chẳng phải là điều tốt đẹp gì. Không đâm chém, không giết nhau, không giang hồ mạng thì là đánh ghen, bồ bịch, rồi chuyện ca sĩ này MC kia….

Một đất nước mà người dân không chuyên tâm học tập, lao động, và sản xuất. Mà lại cứ ngồi lướt lướt điện thoại và bàn phím để VOTE và hóng hớt những dramma như vậy. Thử hỏi tương lai đất nước sẽ đi về đâu?

Xưa có oánh ghen không? Có! Nhưng chỉ nội bộ khu đó biết. Giờ nhảy phát lên Tiktok, Youtube thấy 1 video. Thuật toán tương tự của các mạng xã hội này sẽ đề xuất những video tương tự vậy cho ta xem. Rồi nó đi vào tiềm thức. Khi rơi vào tình huống tương tự, tiềm thức lên tiếng, bản năng lên tiếng. Và có cả trăm vụ oánh ghen xảy ra.

Chuyện đâm chém, cướp giật, giang hồ … cũng được “loan tỏa, phát triển” theo nguyên lý tương tự.

Điều tệ nữa đến từ các công ty truyền, các tờ báo lá cải, rồi dần làm tha hóa cả những tờ báo chính thống. Những bài viết câu view, câu like, bật mí về dramma của cô ca sĩ này, anh MC kia… rồi chuyện bồ bịch, cướp giết hiếp. Thử hỏi, họ đưa tin hay chính là công cụ lan tuyền tin tiêu cực ô uế tới cộng đồng, làm tha hóa xã hội?

Tại sao không dành những trang giấy đó để viết về những nhà khoa học, viết về các công trình nghiên cứu có tính ứng dụng và hữu ích cho đời sống của nhân loại?

Một đất nước mà dành quá nhiều giấy bút để viết về ca sĩ, MC, về những thứ dramma. Thay vì ghi công những nhà khoa học, những người có đóng góp cho cuộc sống của nhân loại. Thử hỏi sẽ đi về đâu?

Một đất nước mà cứ dăm ba ngày lại hót lên một trend mới. Các anh hùng bàn phím không lo lao động sản xuất, tạo ra giá trị thặng dư, mà chỉ ngồi để sản xuất LIKE/SHARE/BÌNH LUẬN CHIA RẺ:

* Mấy hôm trước là hot anh trai mercedes…

* Hôm sau lại ca sĩ Hà Hồ

* Hôm sau lại đến vị phụ huynh thương con nhất quả đất

* Rồi tiền đạo số 1 Việt Nam

Thật buồn cười, toàn những danh hiệu tự các anh hùng bàn phiếm phong cho. Xã hội thay vì đoàn kết hơn, yêu thương hơn. Thì lại chia rẽ hơn.

Giờ đây, chúng ta và con trẻ của mình đang phải sống ngay bên cạnh những thứ rác rửi như vậy. Và con cái, nó có thể không học “những điều mất dạy từ bạn”, nhưng nó sẽ học từ những thứ như vậy trên Internet, từ bạn bè của nó xem trên Internet đấy!

VẬY NÊN PHẢI LÀM SAO?

1. Về trách nhiệm của bố mẹ, ông bà: Chúng ta không thể trốn tránh, không thể trông chờ ai đó hóa phép màu, để môi trường quanh con mình toàn những điều màu hồng. Phải thừa nhận có rác, rác ở khắp xung quanh. Và hãy bắt đầu đối diện nó, cùng con nhận diện nó, cái gì nên cái gì không nên. Trốn tránh hay chờ đợi phép màu không phải là cách. Đừng có mong nhà trường hay thầy cô sẽ giúp con bạn. Vì khả năng rất cao họ còn đang chưa giúp được con họ.

2. Về phía cơ quan quản lý: Có lẽ đến lúc các ban ngành cần ngồi lại nhìn nhận sau gần 10 năm cho phép tự do ngôn luận một cách thoải mái, xem xã hội đã tiến bộ được đến đâu, theo hướng tích cực hay không? Lẽ dĩ nhiên, sự tự do ngôn luận là một phần tất yếu của sự tiến bộ về thể chế chính trị. Nhưng mọi thứ cần có trong khuôn khổ.

Cuộc sống bây giờ, thành công lại được đo bằng số like, số share, số follow, số subcribes. Có lẽ chúng ta cần tự động đánh giá, giới hạn các tài khoản mạng xã hội có từ 1000 (hoặc một con số tương tự nào đó) follow/subcirbes trở lên. Nếu nó có tính giáo dục, dạy một kiến thức, kỹ năng nào đó giúp ích cho công đồng, thì cho phép tiếp tục phát triển lên. Còn nếu không, phải mạnh mẽ yêu cầu các nền tảng giới hạn, thậm chí xóa bỏ ngay từ trong trứng nước.

Đây là đôi lời chia sẻ, suy ngẫm của tôi về thực trạng xã hội hiện tại. Có người cho rằng Xã hội đang tiến bộ. Nhưng cá nhân tôi thì thấy xã hội đang dần hoang dã, thú tính và dần trở về bản năng (phần con hơn là phần người).

Còn bạn, bạn nghĩ sao?